Paşam Kardeş Kardeşe Borç Vermez Diyen Büyük İnsan Azerbaycanlı Neriman Nerimanov (14 Nisan 1870 - 19 Mart 1925) Anmak İçin

Milli mücadele yıllarında hazinede para kalmayınca

Mustafa Kemal Paşa

Azerbaycan Devrim Konseyi Başkanı Neriman Nerimanov dan geri ödemek şartı ile borç para istemesi için 

Doğu Cephesi Komutanı Kazımkarabekir mektup gönderir

Türkiye’nin Bakü Büyükelçisi olan Memduh Şevket Bey tarafından Nerimanov’a ulaştırılması istedi

Mektup 17 Mart 1921 tarihinde Türk Dostu Kardeşimiz Nerimanov’a ulaştırıldı

Mektubu okuyunca, o da Mustafa Kemal Paşa cevaben aşağıdaki mektubu yazdı

Paşam, 

Türk Milletinde bir anane vardır

Kardeş kardeşe borç vermez

Kardeş, 

Her durumda kardeşinin elinden tutar

Biz kardeşiz

Diyen ve Milli mücadelemizi destekleyen Azerbaycan Devrim Konseyi Başkanı Neriman Nerimanov 19 Mart 1925 de vefat etti
Neriman ( Farsçada Pehlivan, Yiğit ) demektir. 
Adı gibi 
Yiğit olan Güzel İnsanı Anmak için 
bu paylaşım yapmak istedim.

Tarık Başçıl

Milli Mücadele’nin dış kaynaklarını ele alan araştırmacılar, her nedense Azerbaycan Sovyet Hükümeti’nin yardımlarını göz ardı etmişlerdir.

Sovyet Rusya yardımları içinde dahi bunlar kaydedilmemiştir.

Halbuki petrol ürünleri yardımında bulunan tek ülke Azerbaycan olmuştur. Azerbaycan, o günlerde içinde bulunduğu sıkıntılı durum dolayısıyla, ciddi miktarda nakit yardım yapamamışsa da, önemli miktarda petrol ürünü göndermiş, Azerbaycan’da

“Türkiye millî bağımsızlık hareketine yardım fonu” oluşturulmuştur.

Azerbaycan’da Sovyet hakimiyeti kurulduktan sonra Azerbaycan Devrim Konseyi Başkanı Neriman Nerimanov’ un siyasetinde, Türkiye- Rusya- Azerbaycan stratejik olarak önemli bir konuma gelmişti.

Nerimanov, Azerbaycan’ın menfaatlerini Mustafa Kemal Türkiye’si ile iyi temaslar kurmak olarak görüp bunu Sovyet Rusya ile ilişkilendirmekteydi.

Nerimanov, Azerbaycan Hükûmetinin başkanı olarak ilk icraatlarından biri Türkiye’ye Mustafa Kemal’e müracaat etmek olmuştur.

Gönderdiği mektup, iki halk arasındaki ilişkiyi “kardeş silahı ile silahlanmak” olarak değerlendirmekteydi.

17 Eylül 1921’de Bakü’de özel “Kızılay” yardımlaşma faaliyeti sonucunda elde edilen bütün gelir Türkiye’ye gönderilmiştir.

İki devlet arasındaki ilişkileri düzenlemek için Bakü’de ve Ankara’da temsilcilikler açıldı.

22 Ekim 1921’de İbrahim Abilov güven mektubunu şahsen Mustafa Kemal Paşa’ya takdim etti.

Sovyet Azerbaycan’ının Ankara’da açılan elçiliğine bayrak çekilirken Mustafa Kemal Paşa yaptığı konuşmada

 “Sefir Hazretleri; Azerbaycan sancağının Türkiye sancağının yanında, Türkiye semasında dalgalandığını görmek bütün milletimiz için büyük bir bayramdır. Bize böyle bir bayram yaşattığınızdan dolayı samimi teşekkürâtımı tekrar ederim” demiştir.

Hakimiyet-i Milliye Gazetesi’nin 31 Ekim 1921 tarihli sayısında ise şöyle yazıyordu

“Cihan harbinde en çok severek döktüğümüz kan, Azerbaycan istiklali için akan Türk kanıdır.”

Nerimanov;

“Mustafa Kemal Paşa’nın Türkiye’si bizim dostumuzdur” diye beyanat vermekte

“Eğer bütün dünya ile savaş meydana gelse bile Rusya ve Azerbaycan, Türkiye ile müttefik olacaktır…”

Diyerek karşılıklı güvenin öneminden bahsetmekteydi.

10 Nisan 1922’de Nerimanov, Moskova’ya gönderdiği bir mektupta

“Bütün vasıtalarla Ankara hükûmetine yardım etmek gerekir ki, onlar kendi millî bağımsızlık mücadelelerini sona erdirsinler.

Eğer bunun için gereken imkanlarımız yoksa o zaman biz hiç olmazsa basın aracılığıyla onlara, onların dostu olduğumuzu hissettirmeliyiz” diyordu.

Moskova’ya yola çıkan Ankara temsilcileri mutlaka Nerimanov’ la ve Hüseyinov’la görüşmekte, Lenin ve Çiçerin’e ait gerekli tavsiyeleri aldıktan sonra yollarına devam etmekteydiler.

Türkiye- Rusya diplomasisinin icra yolu Bakü’den geçiyordu.

Bu siyasi işbirliğinin düzenlenmesinde Nerimanov, Azerbaycan’a ait olmayan konularda da yardımcı oluyordu.

Mustafa Kemal Paşa, Neriman Nerimanov’a bir mektup göndererek borç para talebinde bulundu.

Mektup 17 Mart 1921 tarihinde Türkiye’nin Bakü Büyükelçisi olan Memduh Şevket Bey tarafından Nerimanov’a ulaştırıldı.

Nerimanov, bazı bakanların muhalefetine rağmen Mustafa Kemal Paşa’nın isteğini samimiyetle karşıladı ve gereğini yaptı.

Nerimanov 23 Mart 1921 tarihinde, Atatürk’e yazdığı cevabi mektubunda, birbiri ardınca kazanılan savaşlar ile Türk halkının emperyalizmden kurtulma günlerinin yaklaştığını, bu yüzden bu başarıları kazanan TBMM Hükûmetini, onun başkanını ve kahraman Türk ordusunu kutladığını bildirdikten sonra

“Paşam, Türk Milletinde bir anane vardır;

Kardeş kardeşe borç vermez

Kardeş, her durumda kardeşinin elinden tutar.

Biz kardeşiz, her zaman elinizden tutacağız

Her zaman ve her şartta birbirimizin elinden tutacağız ve tutmaya devam edeceğiz bugün yaptığımız bir kardeşin yaptığından başka bir şey değildir” diyordu.

Derhal hazırda bulunan 500 kilo altın Azerbaycan’dan Ankara’ya ulaştırıldı. TBMM Hükümeti bu altının 200 kilosunu devlet bütçesine ayırdı.

Geriye kalanı silah ve mühimmat alımı için kullandı.

Azerbaycan dan gelen yardımların dökümü

23 Mart 1921’de

30 vagon petrol

2 vagon benzin

8 vagon gazyağı; 

2 Mayıs 1921’de ise

62 vagon petrolü Türkiye’ye göndermiştir

2 Nisan 1921’de Bakü’deki Türk temsilciliğine

1 milyon altın ruble bağışlamıştır.

Aynı yılın Mayıs ayı içinde Azerbaycan Dışişleri Komiseri M.D. Hüseyinov, Türkiye’ye gönderdiği bir telgrafta,

“Bundan sonra Azerbaycan Hükümeti kardeş Türk halkına yürüttüğü bağımsızlık savaşı müddetince 

Vatanı uğrunda hayatlarını kaybetmiş askerlerin 
Yetim çocuklarına barınacağı sığınaklar (yetimhane) için Her ay 

62 vagon petrol
3 vagon gaz yağı 
Göndermeyi taahhüt ediyor.”

Diye yazıyordu.

Azerbaycan Neriman Nerimanov’ un konsey başkanlığı döneminde 
Bu taahhüdüne sonuna kadar sadık kalmıştır.

Bu taahhüdün dışında 1922 yılında Batum yolu ile

Azerbaycan

9.000 tondan fazla gaz yağı

350 ton benzin gönderdi.

Bunların dışında Buhara Hükümeti tarafından 
Türkiye’ye yardım olarak Sovyetlere teslim edilen 
Altınların, Silah ve cephanenin Türkiye’ye nakledilmesinde Neriman Nerimanov’ un önemli katkıları olmuştur.

Azerbaycan’dan gönüllü birlikler gelip Türk ordusuna katılmış
Bu askerlerin içinde Türk ordusunda generalliğe kadar yükselen isimler bulunmuştur.

Atatürk Büyük Taarruz için gizlice cepheye hareket ederken
Azerbaycan Elçisi İbrahim Abilov kendisine şöyle seslendi;

Paşam müsterih olun. 
Allah vatanını müdafaa edenlerle beraberdir.

Sonuçta kazanılan zafer öncelikle Anadolu’nun yiğit evlatlarının
Türk Dünyası’nın samimi ve karşılıksız katkılarıyla sağlanmıştır.

Kaynaklar:

Nesrin Sarıahmetoğlu, Neriman Nerimanov, Yeditepe, İst.,2012

Mehman Ağayev, Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye - Azerbaycan İlişkileri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Bakü, 2008

Mehmet Saray, Atatürk ve Türk Dünyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999