Eleştiren _ Konuşan _ Yapan
Yapıcı eleştirinin 10 şartı
1. Geçerli olmalıdır.
Aklımıza
gelen ilk fikir veya dürtü eleştiri değildir.
Geçerli
bir eleştiri yapabilmek için, eleştirdiğimiz şey her neyse (fikir, süreç, ürün,
vs.) bunun detaylarına hâkim olmak zorundayız.
Nasıl
üretilmiştir, ne süreçlerden geçmiştir, ne zorluklarla karşılaşılmış ve nasıl
çözümler üretilmiştir?
Bu konuda
tavsiyem, eleştiri yapmadan önce, eleştireceğiniz konu üzerine en az 30 saniye,
dikkatinizi dağıtmaksızın odaklanmanızdır.
2. Mantıklı olmalıdır.
Bu konu
mantık safsataları alanına girdiği için biraz uzun, buraya sığmaz.
Ancak
kişiliğe saldırı, duygulara başvurma, saman adam gibi yaygın mantık
safsatalarına düşmediğinizden, yani “mantığınızı kullandığınızdan” emin
olmalısınız.
3. Öneriler içermelidir.
Bir
işi/ürünü/fikri eleştirmek müthiş kolaydır.
Ancak bir
işi/ürünü/fikri yapıcı bir şekilde eleştirmek müthiş zordur.
Bir
eleştiriyi yapıcı kılmanın en önemli adımı, o eleştirinin merkezindeki
sıkıntıları ortadan kaldıran çözümleri doğrudan karşı tarafa aktarmaktır.
Yani,
"Ben olsam şöyle derdim/yapardım/ederdim." düzeyinde kalmayıp, o
yöntemin neden şu ankinden daha iyi olacağının izah edilebilmesi gerekir.
4. Olumlu ve olumsuz
taraflar içermelidir.
Bir iş,
ürün veya fikir asla tamamen kötü veya tamamen iyi olamaz.
Mutlaka
eksikleri, fazlaları, iyi tarafları, kötü tarafları, açıkları, iyi düşünülmüş
noktaları, hataları, doğruları, vs. olacaktır.
Örneğin,
argüman tamamen kötü olsa da ton iyi olabilir, niyet iyi olabilir, yaklaşım iyi
olabilir.
Benzer
şekilde, bir insan harika düşünülmüş bir fikri, berbat bir şekilde aktarıyor
olabilir. “Eleştiri” sözcüğünün negatif değil, nötr bir sözcük olduğu
hatırlanmalıdır.
5. Düşmanlık değil, dostluk
içermelidir.
Eleştiri,
çoğunlukla saldırganlığı beraberinde getirir.
Çünkü
“eleştirebiliyor olmak”, üstünlük iması içerir ve eleştirinin hedefinde olan
kişiyi savunma pozisyonuna sokar.
Bunu
kırmanın en iyi yolu, eleştirinin daha en başından arkadaş canlısı ve sakin bir
şekilde yapılmasıdır; suçlayıcı ve yerici bir şekilde değil.
6. Karşınızdakini daha
iyi bir konuma çekmek amacıyla yapılmalıdır.
Bu, en sık
atlanan nokta.
Eleştirinin
amacı ne düşündüğünüzü karşı tarafa iletmek değildir; çünkü sizin ne
düşündüğünüzün çoğu zaman kişiler için pek bir değeri yoktur.
Bu, acı
verici ve rahatsız edici bir gerçektir; ancak dürüst olalım, gerçek budur.
Dolayısıyla
amacınızın karşı tarafı iyi bir konuma çekme çabası olduğunu
hissettirmelisiniz.
7. Zamanlı olmalıdır.
Bu biraz
tavır meselesi; ancak bir film gişeye girmeden 1 gün önce zehir zemberek bir
eleştiri yazmanın faydası tartışmalıdır.
Eleştirinizde
haklı olabilirsiniz; ancak haklı olmanız, eleştirinizin zamanlı olduğunu
garanti etmemektedir.
Dolayısıyla
bir eleştirinin ne zaman yapılacağı iyi kollanmalı, kişinin bu eleştiriyi en
iyi değerlendirebileceği ve içeriklerini en fazla uygulayabileceği zaman
beklenmelidir.
8. Açık olmalıdır.
Bir
eleştiri muğlak veya gizemli olmamalıdır; zira eleştirinin amacı, eleştirilen
kişinin eleştirmeni anlaması veya çözmesi değil, eleştirmenin yapıcı
fikirlerini eksiksiz bir şekilde ürün/fikir sahibine aktarabilmesidir.
Bir
eleştiri eğer ki gizemli görülmeye, sivridillilik yapmaya, can yakmaya, zeka
şovuna dönmeye meyilliyse, bilin ki yapıcı olamayacaktır.
Bu nedenle
bir konu hakkında eleştiri geliştiriyorsanız, tamamen berrak, açık ve net
olduğundan emin olmanız gerekmektedir.
Eğer
eleştirdiğiniz konudan haberdar olan 10 yaşındaki bir çocuk, eleştirinizin
içeriğini anlayamıyorsa, muhtemelen kötü veya yıkıcı bir eleştiri yapıyorsunuz
demektir.
Eleştiri,
"boş edebiyat kasmak" veya kafa karıştırmak demek değildir!
9. Detaylı olmalıdır.
Yüzeysel
bir eleştiri neredeyse her zaman yıkıcıdır.
Bunun
sebebi, yapıcı bir eleştirinin iyi düşünülmüş ve mantık süzgecinden geçirilmiş
bir eleştiri olması zorunluluğudur.
Eğer ki
bunu gerçekten yapıyorsanız, eleştirdiğiniz ürün veya fikrin detaylarını çok
iyi gözden geçirmiş ve anlamış olmanız gerekecektir.
Bu
durumda, eleştirinizin yüzeysel olmasının herhangi bir yolu yoktur; mutlaka
detaylı ve iyi analiz edilmiş olmalıdır.
10. Uygulanabilir olmalıdır.
Bazı ürün
ve fikirlerin, bazı olumsuz, eksik, yanlış tarafları olmasının nedeni o ürün
veya fikrin sahibinin suçu değil, şartların getirdikleridir.
Yani her
fikir veya ürün, her akla gelen şekilde uygulanamıyor olabilir.
Daha
önemlisi, o ürün veya fikrin üretilme sürecinden geçmemiş insanlar olarak
bizler için, o süreçten geçenlerin karşılaştıkları zorluklar kolay
anlaşılabilir olmayabilir.
Bu
durumda, eleştirimizin içeriğinin uygulanabilirliği önem kazanmaktadır.
Bu sebeple
sadece eleştirdiğimiz ürünü ve fikri değil, o fikir veya ürünün çıktığı
şartları ve bulunduğu durumun koşullarını da çok ama çok iyi bir şekilde
anlamamız gerekmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder