Olaylara Seyirci Kalma Psikolojisi "Genovese Sendromu", Tam Bizlere Göre

1964 yılında New York şehrinde akşam üstü kity Genovese isimli bir kadın çok da ıssız olmayan bir caddede cinayete kurban gider.

Bu olayda ilginç olan şudur.
Kadına saldıran şahıs dk'larca kadına tecavüz etmeye çalışır, başaramayınca darp eder öldürmeye çalışır. 

Kadını yaralı halde bırakır. 

Bir süre sonra tekrar gelir ve kadını öldürür. 

Bu acı korkunç süre bir saattir ve bir saat boyunca zavallı kadın çığlıklar atar yardım ister.
Polis olay yerine gelir ancak resmi ihbar olaydan tam bir saat sonra yapıldığından geç gelmiştir, çevreyi inceler.

Kadının öldürüldüğü bölgede olayı kimsenin duymaması imkansızdır.
Çevre evleri incelediklerinde olayı 37 mahalle sakininin gördüğünü hatta bir kısmının sonuna kadar pencereden izlediğini ancak hiç biri ne olaya müdahale ettmiş ne de polis çağırmıştır.

Bu olay sonrası bir polis şefi gazeteci arkadaşı ile konuşurken durumu anlatır.
Gazetecinin ilgisini çeker ve bunu haber yapar.
Haber sonrası Amerika da büyük infial olur.
Psikologlar, psikiyatrisler, sosyologlar incelemeye başladığında şu durum ortaya çıkar.

Olaya tanık kişilerin hepsi bir başkası mutlaka polise haber verir veya müdahale eder diye duyarsız kalmıştır.

Kadın bu nedenle kalabalığın ortasında öldürülmüştür.

Bu sosyal davranışa katledilen kadının adı ile "Kity Genovese Sendromu" adı verilir.

Evet Sosyal Psikolojide biz bu ve benzeri durumlara kity Genovese sendromu diyoruz.

Yaşananlara duyarsızlıktan çok başkasına yükleme, bekleme, sosyal kaytarma
Birisi çözer
Birisi yardımcı olur işimize bakalım
Biri mutlaka görmüştür
Biri mutlaka dilekçe verir
Düşünceleri ile sorun, problem ve sıkıntıları başkasına atmak.
Sonuç mu?

Etkisiz güçsüz, zayıf hatta sıfır tepkiye neden olur.

Toplumsal refleks azalır ve zorba istediğini yapar.

Büyük bir etki yaratan ve tartışmalara neden olan bu olay, sosyal psikologların da dikkatini çekti ve araştırılmaya başlandı (Alcock ve Sadava, 2014). 

Genovese’nin tanıkları neden ona yardım etmediler?

sorusu üzerinden kişilerin hangi durumlarda ve hangi güdülerle yardım davranışında bulundukları ya da bulunmadıkları anlaşılmaya çalışıldı.

New York Times’daki habere göre (Dowd, 1984)

Genovese cinayeti gerçekleştikten 2 hafta sonra, soruşturmayı takip eden dedektifler, tanıklara neden etkisiz olduklarını sorduklarında bazı cevaplar aldıklarını bildirmişlerdir:

Bunun bir sevgili kavgası olduğunu düşündük.

Açıkçası korktuk.

Yorulmuştum.

Genovese olayında tanıkların eylemsizliklerini yani birinin yardım çağrısına kayıtsız kalmalarını ilgisizlik olarak yorumlamak yanlış olabilir. 

Çünkü meraklı, tedirgin, stresli ya da bir şey yapmaktan çekinmiş olabilirler.

Ancak acil bir durumda yararlı bir yardım davranışı gösterebilmek için oldukça kayıtsız kalmışlardır. 

Peki, o halde insanlar neden yardım etmediler?

Sosyal psikolojide bu olaya seyirci etkisi (bystander effect) denilmektedir (Karakashian, Walter, Christopher ve Lucas, 2006) ve aynı zamanda Genovese Sendromu olarak da bilinir. 

Mağdur bir kişi için acil bir durum söz konusu olduğunda, olaya tanık olan yalnızca bir kişi varsa, yardım etme davranışı o kişinin kendi sorumluluğundadır. 

Fakat Genovese olayında olduğu gibi, olaya tanık olan kişi sayısı arttıkça, kişinin hissettiği şahsi sorumluluk duygusu azalır. 

Kişi daha az yardım etme isteği duyar. 

Diğer bir deyişle, olaya tanık olan kişi sayısının artması

“Benden başka bir kişi daha var.” 

Düşüncesiyle kişinin yardım etme ihtimalini azaltır ve sorumluluğu diğer kişilere bırakır.

 Diğerlerinin yardım edebileceğini ya da zaten edeceklerini düşünür. 

Buna sorumluluğun dağılması (diffusion of responsibility) denir (Latane ve Darley, 1968).

Bununla birlikte, başka seyircilerin varlığı belirsizliği de artırır. 

Çünkü başkalarının eylemsizliği de yardıma ihtiyaç olup olmadığı ve hangi tepkinin uygun olduğu konusunda belirsizlik yaratır.

Bu da yardımın gecikmesiyle sonuçlanır(Alcock ve Sadava, 2014). 

Örneğin, Kitty Genovese cinayetinde, muhtemelen 38 tanığın her biri belki de diğerlerinden harekete geçmesini ya da polise haber verme eylemini bekledi. 

Bunun için hepsinin sorumluluğunu azaltmak için bir sebebi de vardı.

 

Diğer taraftan, birçok kişinin tanık olduğu bir durumda, o olay, kişilere müdahale edilmesi gereken bir durummuş gibi gelmez ve kişiler olayın ciddiyetine tam olarak karar veremezler. 

Tanık oldukları bu olay, bir çift kavgası mı, müdahale ettiklerinde kendileri bir zarar görebilirler mi ya da tam olarak ne yapması gerektiği gibi soruları cevaplandırmakta zorluk çekmiş olabilirler. 

Yapacakları yardımın doğru bir müdahale olup olmadığı kaygısı da yardımcı olma sorumluluğunu hissetmelerini düşürecek olabilir.

1968 yılında John Darley ve Bibb Latane, seyirci etkisini daha iyi gözlemleyebilmek için bir deney geliştirmişlerdir. 

Yapılan deneyde, işe eleman almak için verilen bir ilana başvuran kişiler, başvuru formunu doldurmaları için bir odaya alınmıştır. 

Deneye katılan kişiler, formu doldururken odada yalnız bırakılmış ve odanın bir tarafından da içeriye zararsız bir duman verilmiştir.

Odada sadece bir kişi bulunduğunda, deneye katılan kişilerin % 75’i, dakikalar içinde durumu ilgililere bildirmişlerdir.

 

Buna karşılık, odaya başvuru formunu doldurması için 2 kişiyle birlikte alınan kişilerin, yetkilileri haberdar etme oranı % 38’e düşmektedir. 

Aynı zararsız gaz tekrar odaya doldurulmaya başlandığında, bunu fark eden katılımcılar, başka kişiler olduğunda yanındaki insanlara bakıp önce onların bu konuda bir şey yapmalarını beklemiş ve yetkililere bildirenler, bu davranışı daha uzun bir sürede gerçekleştirmişlerdir. 

Bu deney, seyirci etkisine kanıt oluşturan araştırmalara örnek olarak literatürde yer almaktadır (Latane ve Darley, 1968).

Genovese olayının ardından yaşanan gelişmelerin ve araştırmaların sonucunda şunu söyleyebiliriz ki

Şahit olan kişi sayısı arttıkça, olaya müdahale eden ya da kurbana yardım eden kişi sayısı azalıyor. 

Bu sebeple, kalabalık bir yerde dahi olsanız

“Birisi ambulansı arasın, polisi arasın!” 

Demek yerine, sorumluluk almak ve eylemi gerçekleştirmek, birileri için kurtarıcı bir hamle olabilir. 

Eğer olayın içinde olan ve yardım bekleyen kişi sizseniz

O zaman da ”Yardım edin” yerine

Birini direkt olarak hedef alan bir yardım istediği 

–”Lütfen bana yardım et!”

Sizi daha hızlı bir sonuca ulaştırabilir.