Prometheus Ölümsüz Tanrı İken, İnsanların Özgürlüğü İçin Zeus ile Savaşan ve Köle Olan Tanrı

Biraz da Tarih ile yazılar derlemek istiyorum.

İlk önce mitolojiden başlayım.
Umarım beğenirsiniz.

Tarık Başçıl  _ 08 Haziran 2024





Konun başlığı olan Premetheus Tanıyalım;
Yunan mitolojisine göre, çok önceleri dünyaya Tanrı Titanlar (Devler) hakimmiş.
 
Daha sonra Zeus ve diğer tanrılar
Titanlara savaş açıp onları dünyadan kovmuşlar
 
Ancak bu savaştan önce iki Titan, Klymene ve İapetos evlenmiş
Hepsi çok güçlü, zeki, özgürlük tutkunu dört çocuk dünyaya getirmişler.
 
Bu dört genç Titan, Zeus'u kesinlikle tanrı olarak kabul etmiyormuş.
 
Zeus, bunlardan kardeşlerden Atlas'ı dünyayı omuzlarında taşımaya mahkûm etmiş.
(Dünya haritalarını içeren kitaplara bu yüzden Atlas diyoruz)
 
Diğer kardeş Menoitios'u da yeraltına göndermiş.
 
Üçüncü kardeş Epimetheus'u; sandığını açıp dünyaya felaket salan meraklı tanrıça Pandora ile evlendirmiş.
 
Dördüncüsü Yiğit Prometheus'muş.
Olympos Tanrıları kuvvetli ve kudretli olsalar da Prometheus akıllı, yaratıcı ve zekiymiş.
 
Tanrılar ve titanlar arasında olan savaşta Prometheus
Titanlar kendisinin hile kullanma tavsiyelerine uymadıkları için taraf değiştirmiş
Zafer kazanan Olimpos tanrılarını desteklemiş.
 
Bu akıllı davranışının neticesi olarak Zeus'un gözüne girmeyi başarıp Olympos'taki ölümsüzlerin arasına alınmış.
 
Aslında bu onun
Zeus'tan atalarının öcünü alabilmek için yaptığı kurnaz bir planıymış.
 
Prometheus kardeşi Epimetheus'la birlikte
İnsanı yaratma ve hem onu hem de hayvanları hayatta kalmaları için çeşitli yeteneklerle donatma görevi verilmiş.
 
Epimetheus bu işleri yapacak
Prometheus ise onun yaptıklarını kontrol edecekmiş.
 
Epimetheus, elinde güçleri pervasızca dağıtmış
Bazı hayvanlara güç, cesaret, çeviklik, zekâ, bazısına ise kürkler, tüyler, kanatlar, pençeler…
 
Ancak sıra insana geldiğinde verilebilecek hiçbir şey kalmamış
Pişman olup kardeşi Prometheus'a olan biteni anlatmış.
 
Prometheus da gökyüzüne, güneşe çıkarak oradan ateşi yeryüzüne indirmiş
Böylelikle her şeyden üstün olan ateş insana verilmiş.
 
Prometheus insana çeşitli aletler yapmasını, madenleri işlemesini öğretmiştir.
 
Ama Zeus
Ölümlülerin günden güne artan yetenekleri ve güçleri nedeniyle onlara büyük öfke duymaya başlamıştır.
 
Neticede insanlarla Tanrılar bir şekilde yaşamaya devam etmiş.
Ancak işler, bir boğanın kurban edilip
Tanrılarla insanlar arasında hakkaniyetle paylaştırılması gerektiğinde işler değişmiş.
 
Prometheus
Hem insanları korumak
Hem de Zeus'u aldatmak istediği için
Kemikleri bir yağ tabakasıyla kaplamış
Eti ve bağırsakları da işkembeyle örtmüş.
 
Yağın çekiciliğine kapılan Zeus
Tanrılar için kötü payı seçip
İnsanlara eti ve bağırsakları bırakmış.
 
Zeus bu seçiminden dolayı arkasından kendisine kahkahalarla gülen
Prometheus tarafından aldatıldığını anlayınca
 
Baş kaldırdığı için Prometheus'a çok kızıp
Onun balçıktan var ettiği ve sevip değer verdiği insanları cezalandırmış.
 
Önce insanlar kolayca bulamasın diye bütün besinleri toprağa gömdürmüş.
Sonra en önemli silah olan ateşini de onlardan saklamış.
 
İnsanın zayıflığına ve çıplaklığına üzülmesi sonucunda Prometheus
Ağır bir suç olduğunu bile bile
Bu ateşi insanlara götürmeye karar vermiş.
 
Olympos Dağları'ndan Hephaistos ve Athena'nın atölyesinden ateşini çalmış
Bunu dereotu sapının oyuğuna saklayarak insanlığa hediye etmiş.
 
Zeus
İnsanlar arasında ateşin tekrar yandığını görünce
Prometheus'a çok öfkelenmiş ve onu cezalandırmıştır.
 
Prometheus'un Hikayesi;
Zeus
Prometheus'un ateşi çalmasından ötürü çok öfkelenmiş
Onu belki de Kafkaslara diyebileceğimiz kadar uzağa göndermiş.
Prometheus'u burada bir kayaya zincirlemiş.
 
Zeus
Prometheus'un karaciğerini yemesi için bir kartal göndermiş
Daha da kötüsü
 
Prometheus'un karaciğeri her gece yeniden büyümüş
Kartal her gün sürekli olarak Prometheus'a zulmetmek için geri gelmiş.
 
İnsanın şansı bu ki;
Uzun yıllar sonra kahraman Herkül
Kendi emeğinin kutlamasını yaptığı sırada
Kartalı bir gün okuyla öldürmüş.
 
Zeus
İnsanlardan da intikam almak istiyormuş.
Bunun için Hephaistos'a çamurdan ilk kadın olan Pandora'yı yaratmasını emretmiş
 
Pandora vasıtasıyla insanlığın başına yaşamın tüm kötü şeylerini
Yorgunluk, hastalık, savaş ve ölüm getirerek insanlığı cezalandırmış.
Böylelikle nihaî olarak insanlığı tanrılardan ayırmış.
 
Prometheus'un zulüme ve işkenceye karşın gösterdiği direnç
Mitolojide son derece sevilen bir figüre dönüşmesini sağlamıştır.
 
Üstelik meraklı ve hareketli kişiliğinin yanında
Bilgi birikimi ve insanlığa sağladığı gelişim ve güçlerle hatırlanmıştır.

Zeus Batı'yı Temsil Ederken
Prometheus Doğu'yu Temsil Eder.
Prometheus'un Işığı Sönmeyecektir. 

Zeus Tahtından Düşmedikçe
Benim İşkencelerimin Sonu Yoktur

Destansı Anlatım;
Gök ile Yer verince karar
Olmuşuz Titanlar, ilk canlılar.
 
Zeus kıskanır hepimizi
Pay almışız akıldan, üstünüz ondan.
 
Prometheus demişler bana
Önceden gören, geleceğimi bile bile insanlığa önem veren.
 
İsterim egemenliğin Zeus’tan çok İnsanoğluna geçmesini
Lakin fırsat vermez zalimlerin zalimi.
 
Anlatırım insanlara , isterse tapar istemezse hiçe sayar.
Kurbanlar verilir, kemik ve et arasında seçim istenilir.
 
Kandırırlar Zeus’u alırlar eti
Tanrıya kalır hayvanın kemiği.
 
Ateşi saklar Olimposlu Zeus
Sonra onu çalar Prometheus.
 
Zeus onur yarası alır
İnsanlık tekrar ateşsiz kalır.
 
Karanlık çağ başlamıştır
İnsanlık tanrılara karşı ayaklanmıştır.
 
Görürüm önceden olan biteni
Dilerim Zeus’u yenmeyi.
 
Kandırırım onu ikinci kez
Götürürüm ateşi insanlara.
 
Çakarlar beni kayaya
Tiftikletirler beni kartala, işkence.
 
Çekerim günlerce, zorbalığa karşı geldikçe.
 
Susarım son nefesime kadar
Zeus sabırsızlanınca anlar.
 
Baş edemez benimle
Yıkılmam dururum büyük bir istekle.
 
Ölümsüz olsam da gideceğim
Gitmeden önce de bileceğim.
 
Tanrı iken köle olmuşumdur
Dilimle insanlığa yol bulmuşumdur.
 
Esir edemez, susturamaz
Yılmadan konuşur sözünü sakınmaz.
 
İnsanoğlu var olacak
Akıl gücü kaba kuvvetten üstün kalacak.
 
Konuşmasına başladı;
“Sözünü sakınmıyorsun , başına gelen boyun eğdirmiyor sana”
Prometheus’un başına gelenleri anlatan koro bunları söyler….
 
“Sözünü sakınmıyorsun “ diye aslından çevrilen cümle aslında “agan eleutherostomeis” “dilin fazla özgür” anlamına gelir.
 
Prometheus'a bilinci özgürlük sağlamaktadır.
Dramın özü de bu özgürlük-köle sorunudur.
 
Onun asıl önemini de biz ancak tragedyanın yazıldığı çağı göz önünde tutmakla anlayabiliriz.
 
V. yüzyıl Atina'sında kölelik de
Zorbalık da yasalara uygun canlı kurumlardı.
 
Prometheus herhangi bir köle gibi "desmotes"
Yani zincire vurulmuştur.
 
İşkencesenin büyüklüğü zincire vurulmuş olmasında değil
Bir tanrı iken köle durumuna düşürülüp
Köleliğinin bu kadar kötü koşullar içinde geçmesindedir.
 
Ne var ki köleliği doğal ve olağan sayan bir ortamda Zeus Prometheus ilişkisini bir sorun olarak ortaya atmak
Yargılarcasına tartışmak ve hakkın köleden yana olduğunu belirterek
 
Zorbalığı bütün ayrıntılarıyla eleştirip yermek
Aiskhylos'un tek başına giriştiği
Başarıyla sonuçlandırdığı koca bir iştir.
 
Tragedyasına eşsiz bir değer veren bu sorunu adım adım inceleyebiliriz "Prometheus"ta.
 
Titanları yenip yönetimi ele aldıktan sonra
Zeus bir düzen kurmaya girişmiştir.
 
Bu düzende kendine krallık tahtını ayırdığı halde
Öbür tanrılara da şeref payları, egemenlik alanları dağıtmıştır.
 
Ne var ki bütün tanrılar paylarına düşen alanı yönetirken
Zeus'un buyruğuna uymak zorundadırlar.
 
Piyeste karşımıza çıkan tanrıların hepsi bu düzeni benimsemiş
Zeus'un buyruklarını isteyerek yada istemeyerek yerine getirmektedirler.
Tek baş kaldıran Prometheus'tur.
 
Kavga Zeus'la Prometheus arasındadır
Bir özgürlük-kölelik kavgasıdır.
 
Evreni yöneten, tanrıların ve insanların egemeni Zeus özgürdür
 
Prangaya vurulmuş
Issız bir kayalıkta sonsuzluğa dek işkencelere mahkûm
Ölümsüz olduğu için canına kıyma özgürlüğünden de yoksun Prometheus köledir.
 
Ama bakalım gerçekten de öyle mi?
 
Prometheus'u kayaya çakan Kratos (Güç) şöyle diyor:
Her varlık çoktan bir kaderle yükümlenmiş
 
Tanrıların başıdır yalnız yükümlü olmayan:
"Zeus'tan başkası özgür değildir".
 
Olaylar da Kratos'un bu sözünü doğrulamaktadır:
Sert, amansız, insafsız bir zorba gibi dünyayı keyfine göre yöneten Zeus her isteğini yüzde yüz gerçekleştirmektedir.
 
Evren "Prometheus" tragedyasında Prometheus ve İo gibi Zeus'un kurbanları, Kratos, Bia, Hephaistos'la Hermes gibi Zeus'un uşakları ve Okeanos gibi Zeus'un dalkavuklarıyla dolmuştur.
 
Geçmişi yendikten sonra
Zeus bugün ve yarını da yasalarının tekeline geçirmişe benzer.
 
Oysa gerçek tam tersinedir:
Gerçekte Zeus köle
Prometheus özgürdür.
 
Bu özgürlüğü Prometheus nasıl ele geçirmiştir?
 
Burada efsaneyi bir yana itip
Kendi çağımızın egemenlik kavgalarına bakabiliriz:
 
Yönetimi ele geçirmiş nice iktidar sahibi kişi ya da partiler vardır ki, karşılarına dikilip direnen tek tuk düşünce sahiplerini susturup yok edebileceklerini sanırlar
 
Oysa sonuç umduklarının tersine çıkar:
İktidar sahipleri devrilir gider
Düşünce sahipleri yener ve kalır.
 
İnsan toplumunun bu derişmez yasasının bilincine varan Aiskhylos onu Prometheus diye bir efsanelik kişinin arzından bildiriyor bize dek:
 
Akıl gücü kaba güçten üstündür
Düşünceye gem vurulamaz
Özgür düşünce tutuklanamaz
 
Susturulamaz
Alt edilemez
Olaylar nasıl gelişirse gelişsin
 
Gelecekte egemenlik kaba kuvvetin değil
Özgür düşüncenindir.
 
Aiskhylos toplumların yönetiminde
Geçmiş, hal ve geleceği bu açıdan eleştirerek, bize eşsiz değerde bir politika dersi veriyor bu tragedyasıyla:
 
Akıl gücünün kaba kuvveti nasıl yendiğini adım adım izledikten sonra
Akıl gücü üstüne kurulan yönetimin
Akla ve özgür düşünceye saygıyı elden bırakıp
 
Ona sırt çevirince
Nasıl zayıfladığını ve devrilmek tehlikesiyle karşı karşıya geldiğini gösteriyor.
 
Zeus bütün kurbanları, uşakları, dalkavuklarına karşın bir çocuk gibi zayıf ve çaresizdir:
Onu yıkımdan kurtaracak tek kişi akıl gücünün taşıyıcısı Prometheus'tur.
 
Zeus tutukladığı düşmanının elinde tutukludur aslında.
Efsane
Prometheus'a, geleceği öngören bilici der, çağımızsa biliciye inanmaz, ama düşünürün akıl gücüyle geleceği öngördüğünü
 
İnsanlığa yaptığı bu hizmete karşılık kör iktidarların baskısına uğrayıp olmadık cezalara çarpıldığını da bilir.
 
Aiskhylos'un tragedyasını bu açıdan okuyun, göreceksiniz ki çağımızın dramını yansıtır.
 
Bu kadarıyla "Prometheus" politik piyesin ta kendisidir
Ama Aiskhylos politika anlayışının en devrinini yansıtmakla kalmamış
 
Uygarlık değerlerinin ne olduğunu kavrayıp dile getirmekle
İnsancı eserin en özlüsünü de vermiştir.
 
Ateşi tanrılardan çalıp insanlara vermek ne demektir?
 
Başkalarının bir efsane niteliğinden öteye götüremedikleri bu sembolü Aiskhylos insanlık açısından ele alıp
Uygarlığın tarihçesini çizmek gibi tiyatro eserlerinde eşine rastlanmayan güç bir işi başarmaktadır.
 
Düşüncesi günümüzün olaylarını aydınlatacak kadar derine giden bu yazarın sanat ustalığı da şaşırtıcıdır:
Okuyucu dikkat etti mi ki başlangıçta Zeus'un uşakları
 
Prometheus'u kaba güce başvurarak tutukladıkları sahnede, Prometheus bir tek söz söylemez:
 
Kayaya çakılmasına, zincire vurulmasına
Kratos'un sövüp saymalarına sessizce katlanır
Ama tragedyanın sonunda Zeus'un casusu Hermes'le kölelik-özgürlük tartışmasında tanrıları beş paralık ettikten sonra
 
Başına saldıkları doğal belaları bir bir izleyip diliyle canlandırır gözümüzün önünde
Dünya başına yıkılıp koruyla birlikte gömülüp yok olana dek konuşmakta direnir Prometheus.
 
Son sözünü söyler ve sonra ölür.
Kıyamet de kopsa son söz özgür düşüncenindir
Demek istiyor Aiskhylos.
 
Kaynak: Mitoloji Sözlüğü