Hatay Devleti

 

Bu sıralarda Suriye çok konuşulmaya başlandı

Yokluk içindeki, Osmanlının borçlarını üslenmiş millet

Atatürk'ün gayret ve zorlamaları ile "Hatay ımız nasıl sınırlarımıza dahil ettiğini kendisi göremedi ama

Antakyalı kızın (Ayşe Fıtnat Hanım) kurtar bizi 

"Ulu Gazi" dediğinde

M.Kemal Paşa kıza 

“Kırk Asırlık Türk Yurdu Düşman elinde esir kalamaz! diyerek kurtuluş vaadinde bulunmuştu.

Gazinin verdiği sözü yerine getirmiş oldu

Ve Atatürk'ün ölmeden önce söylediği 

"Hatay benim en büyük meselemdir" sözü 

Hatay halkı üzerinde büyük bir etki yaratmış

Yapılan halk oylamasında* 

%99 gibi bir oranla Türkiye'ye katılım kabul edilmiştir.

Tarık Başçıl  _  02 Eylül 2025

Not: 

Kırmızı yazılı kelime gördüğünüzde tıklar iseniz

Sizi "Vikipedi" e yönlendirir

Onun hakkında daha fazla bilgiye ulaşmış olursunuz

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Hatay (Antakya), Osmanlı Devleti yıkıldığında Misakımillî sınırları içerisinde kalan İskenderun sancağına bağlıydı. 

Ancak İskenderun sancağı Lozan Antlaşması’nda Türkiye sınırları dışında kalmıştı.

Türkiye’nin bütün çabalarına rağmen İngiltere ve Fransa’nın olumsuz tavırları yüzünden bu bölge Fransız mandasına terk edilmişti. 

Buna rağmen Türkiye bölge üzerindeki iddialarından vaz geçmemiş 

İskenderun sancağını sınırları içine katmayı planlamış ve planını da adım adım uygulamıştır.

İzlemek İçin 

Videoyu Tıklayınız

Fransa’nın diplomatik oyunlarına karşı Türkiye de karşı oyun kurmuştur. 

Hatay’ın Suriye’den ayrı bağımsız bir devlet olması için olağanüstü bir çaba sarf etmiştir. 

Siyasi ve hukuki bütün yollara başvurarak Hatay’ın Suriye’den koparılmasını sağlamıştır. 

Uzun çabalardan sonra 2 Eylül 1938’de Hatay Devleti kurulmuştur. 

Tayfur Sökmen devlet başkanlığına

Abdülgani Türkmen ise meclis başkanlığına seçilmiştir. 

Tayfur Sökmen anayasaya göre Abdurrahman Melek Bey’i hükûmeti kurmak üzere Başbakanlığa atamıştır.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Anavatan'a Katılış;

1832 de Mısır Valisi Mehmet Ali Paşanın oğlu İbrahim Paşa Suriye' yi fethederek Osmanlı ordusu ile 28 Temmuz 1832 günü Belen Boğazında (Belen Geçidi) yaptığı savaşı kazanarak Adana'ya doğru ilerledi. 

1839'da Osmanlılar bölgeyi Halep'e kadar geri aldılar. Tanzimat'ın ilanıyla Antakya ve çevresinde idari yapılanmada yeni düzenlemeler gerçekleştirildi. 

Antakya Sancağında Kaymakamlık ihdas edilerek çevresiyle birlikte (Şeyhülhadid Kuseyr Karamurt Süveydiye Altunözü Cebel-i Akra-namı diğer Ordu) 

Halep eyaletine Payas kazası Uzeyr ve Belen sancakları çevresiyle birlikte (Bakras nahiyesi İskenderun Nahiye-i Arsuz) Adana eyaletine bağlandı.

I. Dünya savaşında Osmanlı devletine karşı isyan eden Araplar İngilizler ve müttefikler ile iş birliği yaparak Osmanlı devleti aleyhine çalıştılar. 

İttifak devletleri daha 1916 yılında Sykes-Picot ve Sazanof arasında yapılan görüşmelerde Osmanlı devleti topraklarını paylaşmışlar

Güneydoğu Anadolu ve Suriye Fransa bunun güneyinde kalan bölgeyi ve Irak'ı İngilizler alacaktı.

30 Ekim 1918'de Osmanlı devleti ile ittifak devletleri arasında Mondros anlaşması imzalandı.

Antlaşma imzalandığında Türk birlikleri Antakya Belen Dircemal Telrifat hattını korumuş Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk birlikleri 25/26 Ekim 1918 gecesi Halep'i sokak çatışması yaparak terk edip kuzeye doğru çekilmişlerdir. 

27 Ekim 1918 günü Antakya'da Faysal taraftarları hükümet konağındaki Türk bayrağını indirip Arap bayrağı diye bir bayrak asarak Arap hükümeti ilan etmişler

Belen'de bulunan 41. Fırkanın müdahalesi ile 3 Kasım 1918'de dağıtılmışlardır. 

Osmanlı Hükümetinin emri ile 41. Fırka 8 Kasım 1918'den itibaren Anadolu'ya çekilmeye başladı. 

Son birlik Belen'den 9 Kasım günü ayrıldı. 

Yörede Türk askerinin çekilmesi üzerine 

9 Kasım günü bir İngiliz müfrezesi İskenderun'a çıktı ve oradan Dörtyol'a geçti. 

Ardından 12 Kasım 1918'de Fransızlar İskenderun'a Asker çıkardılar 15 Kasım 1918 günü de Belen'i işgal ettiler.

27 Kasım 1918 tarihinde merkezi Beyrut'ta bulunan Fransız Yüksek Komiserliği bir kararname yayınlayarak merkezi İskenderun olmak üzere Antakya İskenderun ve Harim'i içine alan “İskenderun Sancağı” kuruldu. 

Sancak idaresi bir Vali tarafından yerine getirilecekti.

7 Aralık 1918 günü Antakya 

11 Aralık 1918 günü de 400 Ermeni'den oluşan bir Fransız taburu Dörtyol'u işgal etti.

19 Aralık 1918 günü Dörtyol'a bağlı Karakese Köyünde Fransızlara karşı direnişte bulunulmuş ve müfreze köye giremeyerek 15 ölü bırakarak geri çekilmiştir. 

19 Aralık 1918 tarihinde meydana gelen çatışma milli mücadele tarihimizdeki ilk kurşun'dur. 

Bu tarihten itibaren Kuvay-i Milliye'ye katılan çeteler ile bölgedeki işgal birlikleri arasında mücadele ve çatışmalar başladı.

20 Ekim 1921 günü Türkiye ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalandı

Buna göre Payas sınır olacak şekilde İskenderun sancağı sınırlarımız dışında kalıyordu. 

Fakat antlaşmaya göre

İskenderun mıntıkasında Türk ırkından olanların kültürlerini geliştirmek için her türlü kolaylık sağlanacak Türk dili resmi dil niteliğine sahip olacaktı.

Ankara Antlaşmasından sonra 

Türkiye ile Fransa arasındaki savaş hali sona erdi. 

Türkiye ile Suriye arasında sınır çizildi. 

Dörtyol (Payas dahil) ve Hassa Türkiye sınırları içerisinde kaldı.

Fransızlar 

15 Kasım'da Hassa'yı 

8 Ocak 1922 de Erzin'i 

9 Ocak 1922'de Dörtyol'u boşaltarak güneye çekildiler.

Bu yeni dönemde Antakya İskenderun ve havalisi halkı Anayurttan ayrı yaşamaya alışamamışlar 

Her fırsatta Türkiye'ye katılma ve kurtulma talebinde bulunmuşlardır.

Nitekim Gazi Mustafa Kemal Paşa 15 Mart 1923'te Adana'ya geldiğinde Antakyalılar kendisini karşıladılar. 

Karşılayan kalabalığın önünde iki levha dört hanım ve bunların önünde bir kız vardı. 

Antakyalı kız (Ayşe Fıtnat Hanım) dokunaklı bir nutuk söyleyerek 

Ey Ulu Gazi bizi kurtar diye talepte bulundu. 

M.Kemal Paşa kıza 

“Kırk Asırlık Türk Yurdu Düşman elinde esir kalamaz! diyerek kurtuluş vaadinde bulundu.

Bundan sonra 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan antlaşmasında Ankara Antlaşması ile çizilmiş olan sınır aynen kabul edildi. 

Ocak 1925 ve Mayıs 1926'da Gazi Mustafa Kemal Paşa Dörtyol'u ziyaret etti. 

Nisan 1934'te resmi görüşmeler için sancağa gelen Gaziantep Valisi Akif İyidoğan için muhteşem karşılama yapıldı halk sevinçten Valinin makam arabasını havaya kaldırdı.

9 Eylül 1936 tarihinde Fransa Suriye ile antlaşma yaparak Suriye'ye bağımsızlık verilmesini kabul etti 

Fakat özel statüye sahip İskenderun Sancağı'nın durumu göz ardı edildi. 

Bu durumda Türkiye 9 Ekim 1936'da Fransa'ya nota verdi. 

Türkiye ve Fransa arasında alınıp verilen notalar sonucunda varılan mutabakata göre Milletler Cemiyetine taşındı. 

Atatürk 1 Kasım 1936'da T.B.M.M'nin açılışında sancak konusunda devletin tavrını açıkça ortaya koydu. 

Ertesi Gün Atatürk sancağa “Hatay” adını verdi. 

Aralık 1936'da şeklini belirlediği Hatay Bayrağını Hataylılara armağan etti.

Milletler Cemiyeti 14-16 Aralık 1936 tarihinde yaptığı toplantıda sancağın oturumunu yeniden incelemek için 3 gözlemcinin Sancağa gönderilmesini kararlaştırdı. 

1 Ocak 1937 günü Hatay'a gelen gözlemciler incelemelere başladılar.

12 Ocak 1937 günü gözlemcilerin kaldığı Turizm Oteli (şimdiki Özel Ata Lisesi) önünde 60.000 Türk'ün katıldığı muazzam bir miting ve yürüyüş yapıldı. 

Nihayet Milletler Cemiyeti Konseyi 27 Ocak 1937 toplantısında İskenderun Sancağı'na bağımsızlık verilmesini kabul etti. 

Sancak içişlerinde tam bağımsız dışişleri maliye ve gümrük konularında Suriye'ye bağlı olacaktı.

29 Kasım 1937 tarihinde Milletler Cemiyetine seçilen komitece hazırlanan Sancak Statü ve Anayasası yürürlüğe girdi. 

Bundan sonra Milletler Cemiyeti nezaretinde sancak nüfusunun cemaatlere göre belirlenip kaydedilmesi için nüfus tespitine gidildi.

Milletler Cemiyetine göre seçimler; 

28 Mart ve 12 Nisan 1938‘de yapılacaktı. 

Seçimlerden önce seçmenler cemaatlere göre belirlenecek bunun ardından milletvekillerini seçecek ikinci aşamada seçmenler seçilecek üçüncü aşamada milletvekilleri seçilecektir.

Halk arasında “Referandum” olarak bilinen seçim sırasında 

Sancak'ta tansiyon yükseldi cemaatlere göre nüfus tespitinde

Milletler Cemiyetinde yapılan zorlu görüşmeler sonunda 21 Mart 1938'de kesinleşen karara istinaden Türk Tezi doğrultusunda her dileyen Hataylının dilediği cemaat listesinden yazılması kabul edildi.

Sancakta meydana gelen karışıklıklar ve idarenin Türkler aleyhine takındığı tavır yüzünden Milletler Cemiyetince belirlenen seçim takvimi zamanında tamamlanamadı.

Başta Atatürk'ün takındığı kararlı tavır

Türk Hükümetinin girişimleri sonucunda Sancak Umum Valiliğine Dr. Abdurrahman MELEK Delegeliğe de Kolonen COLLET getirildi.

Atatürk 19 Mayıs 1938 günü Ankara'da törenleri izledikten sonra Ankara'dan Mersin'e hareket etti

20 Mayıs günü Mersin'de askeri birliklerin geçitlerini hasta olduğu halde ayakta izledi.

Seçimin güvenli bir ortamda yapılabilmesi için Türkiye ile Fransa arasında antlaşmaya varılmış ve askeri antlaşma imzalanmıştır. 

Bu antlaşmanın uygulama esaslarını belirlemek üzere Orgeneral Asım GÜNDÜZ Başkanlığındaki askeri heyet 

12 Haziran 1938 günü Antakya'ya geldi. 

13 Haziran - 3 Temmuz 1938 tarihleri arasında Fransa'nın Suriye Orduları Komutanı Orgeneral Huntzinger başkanlığındaki Fransız heyeti ile yapılan görüşmeler sonucunda antlaşma imzalandı. 

Varılan antlaşmaya göre Hatay'da güvenlik 6.000 kişilik bir güçle sağlanacak bunun 2.500'er kişisi Fransız ve Türk Kuvvetlerinden 1.000'er kişisi de Hatay'dan karşılanacaktır.

Antlaşma gereği Kurmay Albay Şükrü Kanatlı Komutasındaki Türk Kuvvetleri 5 Temmuz 1938 günü Hassa ve Payas'tan iki koldan Hatay'a girdi.

Türk askerinin Hatay'a girmesinden sonra yeni bir seçim komisyonu kuruldu.

Seçim çalışmalar 22 Temmuz 1938'de başladı. 

Cemaatlere göre tescil işleri 1 Ağustos'ta sona erdi. 

İkinci seçmen kayıtları 8 Ağustos'ta bitti. 

19 Ağustos'ta adayların isimleri ve sayıları belirlenecekti. 

Sürenin bitiminde her cemaatten aday sayısını seçilecek milletvekili sayısına denk olduğu görüldüğünden seçim yapılmadan adaylar milletvekili oldular. 

Böylece; 31'i Türk (9'u Alevi) 2'si Arap 5'i Ermeni 2'si Ortodoks 40 mebus seçilmiş oldu.

2 Eylül 1938 günü Hatay Devleti kuruldu. 

Hatay Devleti Meclisi o gün şimdiki Gündüz Sinemasında toplandı.

Meclis Başkanlığına Abdulgani Türkmen 

Devlet Başkanlığına Tayfur Sökmen seçildi. 

Devletin adı Hatay olarak kabul edildi.

Hatay Devlet Meclisi'nin 5 Eylül tarihli oturumunda 

Devlet Reisi Tayfur Sökmen Dr. Abdurrahman Melek'i Baş Vekil olarak Hükümet Kabinesini kurması için görevlendirdi. 

Kurulan hükümet Meclisin 6 Eylül 1938 tarihli oturumunda güven oyu aldı. 

Sancak Anayasası Hatay Anayasası olarak kabul edildi. 

Devletin adı da Hatay Devleti olarak değişti. 

Bundan sonraki Hatay Meclisinin düzenleme ve çalışmalarıyla Hatay Devleti Türkiye ile münasebetlerini arttırdı. 

Sonuçta; 

Fransa ile Türkiye arasında 23 Haziran 1939'da Hatay Mıntıkasının Türkiye'ye iadesine Dair Hatay Antlaşması imzalandı.

Hatay Millet Meclisi 29 Haziran 1939 tarihinde olağanüstü toplanarak

Hatay'ın Anavatana kavuştuğunun bir kararla tespitini isteyen 39 imzalı önerge üzerine Hatay Millet Meclisinin dağıtılması teklifi oybirliği ile kabul etti.

Hatay Cumhuriyeti Anayasası

Fasıl 1
Esas Hükümler:

Madde 1
Hatay dahili işlerinde tam bir istiklali haiz Türk ekseriyetine müstenit ve cumhuriyet rejimi ile idare olunan ayrı ve müstakil varlık teşkil eden bir devlettir.

Madde 2
Hatay Devletinin merkezi Antakya’dır.

Madde 3
Hatay’ın bütün vatandaşları kanun müvacehesinde müsavi ve ırk, dil, din farkı gözetmeksizin aynı medeni ve siyasi haklara sahip ve bila istisna kanuna riayetle mükelleftirler.

Fasıl 2
Teşrii Kuvvet

Madde 4
Teşrii kuvvet Hatay halkı namına Hatay millet meclisi tarafından kullanılır. Hatay millet meclisi hazırlanacak mahsus kanuna tevfikan dört senelik bir müddet için intihap edilir, kırk azalık tek bir heyettir. Ancak meclisin tatil zamanından sonra meclisin tasvibine arz edilmek şartıyla hükümet muvakkat kanun yapmak salahiyetini haizdir.

Madde 5
Kanunlar vaz’ı için ilk teşebbüs Hatay millet meclisi azasına ve icra kuvvetine aittir. Mamafih masraflar ihtiyarını müstelzim olan yahut vergiler ihdasına, tadiline veya ipkasına müteallik bulunan kanunlar vaz’ı teşebbüsü yalnız icra kuvvetine aittir.

Madde 6
Bir kanuna müstenit olmadıkça hiçbir vergi ihdas veya tahsil olunamayacağı gibi bir iktikraz da akdolunamaz. İcra kuvveti her sene gelecek sene için bir bütçe kanunu projesiyle bir mali müvazene kanunu layihası tespit edilecektir. Meclis tarafından kabul ve tasdik edilmemiş olan hiçbir masraf sene içinde yapılamaz. Her sene maliyenin sonunda o senenin hesapları bir kanunla müteşekkil bir heyetçe tetkik edildikten sonra meclise arz olunur.

Madde 7
Kanunlar ve kararlar adi ekseriyetle kabul ve ittihaz olunur. Nisabı ekseriyet meclisi teşkil eden azanın yarısıdır.

Madde 8
Mebuslar Hatay Millet Meclisine katılış ettiklerinde şu şekilde tahlif olunurlar: Vatan ve milletin saadet ve selametine ve milletin saadet ve selametine ve milletin bilakaydü şart hakimiyetine mügayir bir gaye takip etmeyeceğime ve Cumhuriyet esaslarına sadakatten ayrılmayacağıma namusum üzerine söz veririm.

Madde 9
Hiçbir mebus Millet meclisi dahilindeki rey ve mütaleasının ve beyanatının Meclis haricinde irad ve ihzarından dolayı mesul değildir. Gerek intihabından evvel ve gerek sonra aleyhine cürüm isnad olunan bir mebusun maznunen isticvabı veya teklifi ve yahut muhakemesinin icrası heyeti umumiyesinin kararına bağlıdır. Cinai cürüm –meşhud bundan müstesnadır- ancak bu takdirde makamı aidi meclisi derhal haberdar etmekle mükelleftir. Bir mebusun intihabından evvel veya sonra aleyhine sadir olmuş cezai bir hüküm infazı mebusluk müddetinin hitamına talik olunur. Mebusluk müddeti esnasında müruru zaman cereyan etmez.

Madde 10
Tatil esnasında Hatay Devlet Reisi veya Millet Meclisi Reisi lüzum görürse Meclisi içtimaa davet edebilir. Millet Meclisi içtimaı senede dört aydan dun olamaz.

Madde 11
Meclis müzakeratı alenidir. Ve harfiyan neşrolunur. Fakat dahili nizamnamede münderiç şeraite tevfikan Meclis, hafi celseler dahi akdedebilir. Hafi celseler müzakeratının neşri, meclisin kararına bağlıdır.

Fasıl 3
İcra Kuvveti:

Madde 12
İcra kuvveti Hatay halkı namına Hatay Devlet Reisi ile bir icra meclisi tarafından kullanılır.

Madde 13
Hatay Devlet Reisi, Millet Meclisi tarafından beş sene müddetle intihab olunur. Devlet Reisi intihabı akabinde Meclis huzurunda şu suretle yemin eder: Devlet Reisi sıfatıyla müstakil Hatay Devletinin kanunlarına, cumhuriyet esaslarına riayet ve bunları müdafaa, Hatay vatandaşlarının saadetine sadıkane ve bütün kuvvetimle mesai sarf edeceğime ve Hatay halkının emniyetine teveccüh edecek her tehlikeyi kemali şiddetle men, Hatay’ın şan ve şerefine vikaya ve ilaya ve deruhde ettiğim vazifenin icabına nefsini hasretmekten ayrılmayacağımı namusum üzerine söz veririm.

Madde 14
Devlet Reisi kanunen musarrah hudud dahilinde af hakkını istimal eder. Affı umumi ancak bir kanun ile bahşolunur.

Madde 15
Hatay Millet Meclisince kabul edilen kanunların hepsi Devlet Reisi tarafından isdar olunur ve hiçbir kanun isdarından evvel meriyete geçemez. Hatay Millet Meclisi tarafından kabul olunan bir kanunun isdarını Hatay Devlet Reisi bu kabul tarihinden itibaren bir ay zarfında talik ve kanunun arzını faydalı gördüğü mülahazalarıyla beraber yeniden tetkik olunmasını Meclisten isteyebilir. Yeniden müzakerat ancak iade tarihinden bir ay sonra vuku bulabilir. Devlet Reisi kanunu bu ikinci müzakere esnasında kabul edilecek surette aynen isdara mecburdur.

Madde 16
Hatay Devlet Reisi icra meclisinin reyi üzerine Millet Meclisini feshedebilir. Böyle bir halde yeni intihabları bilaihmal icra ettirmeğe mecburdur.

Madde 17
Millet Meclisine karşı mesul bir icra meclisi teşkil olunur. Bu meclis bir reis ile seçeceği en çok dört azadan ibarettir. İcra meclisi reisi Hatay Devlet Reisi tarafından seçilir.

Madde 18
İcra kuvvetlerinin teşekkül suretleri ve vazife ve mesuliyetleri ayrıca bir kanunla tespit olunur.

Fasıl 4
Adli Kuvvet:

Madde 19
Adli kuvvet, kanunen müteşekkil mahkemeler tarafından Hatay halkı namına icra olunur. Azası Hatay Devlet Reisi tarafından mansub bir yüksek mahkeme bulunur. Bu aza, muayyen ahval ve suretle ancak Hatay Devlet Risi tarafından yüksek mahkemenin diğer hakimlerinin reyi alındıktan sonra arz olunabilir.

Madde 20
Yüksek mahkeme Hatay’ın bütün mahkemelerinin kararlarına karşı yeniden tetkik hak ve salahiyetleriyle kanunun kendisine tefviz eylediği diğer vazifeleri de ifa eder. İcra meclisi yüksek mahkeme ile diğer mahkemelerin karar ve ilamlarını infaz ettirmekle mükelleftir. Adli kuvvetin kararları başka hiçbir kuvvet tarafından tetkik veya tadil olunamaz.

Madde 21
Yüksek mahkeme ile diğer mahkemeler kanunlarının anayasaya uygun olup olmadığının tedkikine salahiyetli değildir.

Fasıl 5
Müteferrik hükümler:

Madde 22
Hatay vatandaşlarının ecnebi memleketlere seyahati için bir Hatay pasaportu ihdas olunacaktır.

Madde 23
Hatay’ın nizam ve asayişinin muhafazasını temin için 1.500 kişiyi tecavüz etmeyecek polis ve jandarma kuvvetleri teşkil olunacaktır.

Madde 24
Bu kanun neşri tarihinden muteberdir.

Madde 25
Bu kanun hükümlerini icra meclisi yerine getirir.