01 Kasım 1928 Gecesinde _ "Bir Gecede Cahil mi Bırakıldık?"

1 Kasım 1928 tarihinde 1353 sayılı 

"Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun"un 

Kabul edilmesi ve yeni alfabenin yerleştirilmesi sürecine 

Genel olarak verilen isimdir.

Bu yasanın onaylanmasıyla o güne değin kullanılan 

Arap harfleri esaslı "Osmanlı Alfabesi"'nin geçerliliği son buldu.

Latin harflerini esas alan "Türk Alfabesi" yürürlüğe kondu.

İzninizle bunu irdelemek istiyorum

Bu ne kadar doğru ve yanlış 

Tarık Başçıl  _    01 Kasım 2025

Not: 

Kırmızı yazılı kelime gördüğünüzde tıklar iseniz

Sizi "Vikipedi" e yönlendirir

Onun hakkında daha fazla bilgiye ulaşmış olursunuz

21 Eylül 1928 tarihli 

Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde 

Eski ve Yeni harfler bir arada.

Harf devrimiyle ilgili klasik iddiaları şudur: 

Harf devrimi yüzünden

Özümüzden, dinimizden koptuk. 

Dedelerimizin mezar taşını okuyamıyoruz.

Gerçek böyle mi? 

Tabii ki değil. 

Yıllardır bir kesimin sürekli sakız gibi çiğnediği bir yalan.

O halde gerçekleri tarihi bilgilerle net bir şekilde yazalım ki 

Kafalarda soru işareti kalmasın.

Öncelikle özümüzden kopmak derken 

Özden neyi kastettiğimizi iyi belirlememiz gerekiyor.

Bizim özümüz Türk’tür. 

Bazıları Türk’ün tarihini İslam’la başlatma istemeleri 

Ne kadar gerçekçi?

Bizim binlerce yıllık bir tarihimiz vardı. 

İslam’dan önce de vardık

İslam’la şereflenmedik. 

Çünkü İslam öncesi de 

Şerefli bir Millettik.

Binlerce yıllık tarihimizde Arap alfabesinden önce de 

Farklı alfabeler kullandık. 

Bunlardan biri Orhun Yazıtlarında da gördüğümüz 

Göktürk alfabesidir. 

Göktürk alfabesi dışında Uygurlar da “Mani”, “Soğd” ve “Brahmi” alfabelerinden oluşan Uygur Türkçesini geliştirmişlerdir.

Anlayacağınız bizim İslam öncesi de kendimize ait bir yazımız, alfabemiz vardı. 

Eğer bizden özden kopuştan bahsedeceksek 

Bizi özümüzden koparan 

Arap alfabesine geçişimizdir.

Atalarımızın yüzyıllarca kullandığı

Bize özgü olan alfabemizi bırakıp

Türkçeyle hiç alakası olmayan 

Arap alfabesine geçtik. 

İşte bu yüzden bugün atalarımızın eseri olan 

Orhun Yazıtlarını okuyamıyoruz.

Özümüzden kopma meselesini açıklığa kavuşturduğumuza göre 

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Arap alfabesine nasıl geçtik? 

Biraz da bundan irdeleyelim.

Türklerin Arap alfabesine geçişi 

10. Yüzyılda Karahan’lıların Müslüman olmasıyla başladı. 

Ancak bu geçiş bir anda olmadı. 

O dönemde kullandığımız 

Uygur Alfabesi 200-300 yıl daha varlığını devam ettirdi.

Osmanlı dönemine geldiğimizde Türkler

Arap alfabesiyle yazan, atalarından kopmuş bir milletti.

Osmanlı döneminde

Arap alfabesi her zaman bir grup azınlığın bildiği bir ayrıcalık oldu. 

Yüzyıllarca böyle devam etti

Hiç sorun olmadı. 

Ta ki Tanzimat dönemine kadar…

Tanzimat dönemi

Osmanlı’da her alanda kıpırdanmaların başladığı dönemdir. 

Bu kıpırdanmaların başladığı alanlardan biri basındır.

İlk gazetelerin çıktığı

Kitapların basımının arttığı bu dönemde 

Halkın okuma yazma bilmemesi bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. 

Sonuçta basılan kitapları, gazeteleri halk okuyacak.

Osmanlı

Halkın okuma yazma bilmediğini 

Tanzimat sonrası anladı

19. Yüzyılın 2. Yarısında bu sorunu çözmek için çözümler arandı.

Harf devrimi sorununu ilk gündeme getiren kişi Münif Paşa’dır. 

Münif Paşa

1853’te Bâbıâli Tercüme Odası’nda 

Arapça ve Farsça mütercimliği yapmış

1855’te Berlin’de sefaret ikinci katipliği

Ardından Berlin başkâtipliği görevlerini yerine getirmiş

Bu vesileyle Batı Dünyasını tanımış bir diplomattır.

1862 yılında Üyesi olduğu Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin 

1862 yılında düzenlediği konferansta harf meselesini gündeme getirmiştir.

Konferansta hareke kullanılmadığı için kelimelerin birden fazla anlama geldiğini

Büyük küçük harf ayrımı olmadığı için özel isimlerin ayırt edilemediğini

Türkçenin Arapça ve Farsça kelimelerle yok edildiğini

Avrupa’da bir çocuğun 8-9 yaşında okuma yazma öğrendiği halde 

Türklerin okuma yazma öğrenemediğini

Arap harfleri yüzünden matbaanın zorlandığını

Kitap basımının daha pahalıya geldiğini anlatılmıştır.

Münif Paşa’nın harf sorunu için bulduğu çözümler şunlardır:

Hareke kullanmak
Yeni sesli harfler türetmek
Harfleri ayrık yazmak

Münif Paşa’nın harf sorunu için bulduğu çözümler

O dönemde Osmanlı’da harf sorunu için genel görüşlerdir.

Harf sorunuyla alakalı Münif Paşa’nın konuşmasından sonra 

Azerbaycanlı şair Ahunzade Feth 

Ali Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’ye harf sorunu hakkında bir rapor sunmuştur. 

Raporda Arap harflerinin zor olduğunu

Arap harflerinin İslam’ın şartı olmadığını

Latin alfabesine geçilebileceğini yazmıştır. 

Ancak

Cemiyet Latin harfleri önerisini 

Çok uç bir fikir olarak görerek reddetmiştir.

Osmanlı’da harf sorunu olmadığını savunan kişiler de vardır. 

Bu görüşü savunanlardan en meşhuru vatan şairi Namık Kemal’dir. 

Ona göre sorun harflerde değil bilgi eksikliği yüzündendir. 

1863-1864 yılları arasında Namık Kemal ve İran elçisi Melkum Han’ın 

Hürriyet gazetesi nde yaptıkları tartışmada 

Namık Kemal harf meselesi olmadığını

Sorunun cahillik meselesi olduğunu

Melkum han ise sorunun harflerden kaynaklandığını savunmuştur.

Harf sorununu kabul etmeyen Namık Kemal gibi aydınlar olduğu gibi 

Harf sorununa dikkat çeken aydınlar da vardır. 

Bunlardan en önemlileri 

Terakki gazetesi yazarı Hayrettin Bey, Ebuzziya Tevfik, Ali Suavi gibi aydınlardır.

Harf meselesiyle ilgili ilk ciddi adımı atan yayın organı ise Tasvir-i Efkâr gazetesidir. 

Tasvir-i Efkar'da 

Çanakkale Kahramanı Miralay M.Kemal'in Fotoğraf

Gazete basımında yeni işaretler kullanarak bu konuda ilk somut adımı atmıştır.

Harf meselesi tartışmaları Sultan II. Abdülhamid zamanında da devam etmiştir. 

1878 yılında Sivas mebusu Mehmet Ali Bey’in meclise sunduğu tasarı

Meseleyi bir devlet sorunu haline getirmiştir.

Abdülhamid döneminde harf sorunuyla ilgili çeşitli çözümler üretilmiştir. 

Yeni sesli harfler üretilmiş

Her yazar kendine göre bir alfabe türetmeye çalışmış

Harflerin ayrık yazılmasının çözüm olacağı düşünülmüş 

Ama somut bir adım atılamamıştır.

Meşrutiyet döneminde 

Meseleye daha ciddi yaklaşılarak Maarif Bakanlığında 

Arap harflerinin iyileştirilmesi için bir ıslah komisyonu kurulmuştur. 

Ayrıca Islah-ı huruf Cemiyeti gibi özel dernekler kurulmuştur.
Meşrutiyet döneminde harf meselesi için 2 görüş ağır basmıştır:

1- Huruf-ı munfasıla yani harflerin ayrık yazılması
2- Latin harflerinin kabulü

Latin harflerinin kabulü 

O dönemde büyük devrim olacağı için 

Hâkim olan görüş harflerin ayrı yazılmasıydı. 

Latin alfabesine geçilmesini savunan aydınlardan bazıları 

Hüseyin Cahit, Abdullah Cevdet, Celal Nuri İleri, Kılıçzade Hakkı’dır.

1910 yılında Arnavutlar

Latin alfabesine geçiş için Osmanlı’ya başvurarak 

Latin alfabesinin gündeme gelmesine neden olmuşlardır. 

Ancak Şeyh-ül İslam

Bu isteği İslama aykırı bularak reddetmiştir

Bunun üzerine Latin harflerine geçişi savunanlardan 

Kılıçzade Hakkı Hürriyet-i Fikriye dergisinde yazdığı makalesinde 

Latin harflerini dine aykırı bularak reddeden Şeyh-ül İslama şu cevabı vermiştir:

Madem ki

Esaslı bir inkılâp yapılacaktır

Gayrimükemmel ve uydurma harflerle 

Araplıktan çıkmış bir elifba yerine

Her cihetçe mükemmel ve hususiyle el yazısında daima sadeliğini

İttisalini muhafaza edebilen 

Latin harflerinin kabulü hem kestirme bir yol olur

Hem de bunu takip edecek makalelerimde sırası geldikçe söyleyeceğim çeşitli faideleri temin eder

Şeyhülislâm yahut Fetva Emini hazretlerinden 

Şu sualime bir cevap almayı pek arzu ederdim. 

Fransızlar

İslamiyet’in esaslarını pek makul bularak milletçe ihtida etmek istiyorlar. 

Acaba onları Müslüman edebilmek için o pek zarif dillerinin Arap harfleriyle yazılması şart-ı esasi mi ittihaz edilecek? 

“Evet” cevabını beklemediğim halde alırsam kemal-i cesaretle

“Siz bu zihniyetle dünyayı Müslüman edemezsiniz” mukabelesinde bulunurum. 

Hayır, “beis yok” cevabını alırsam

Biz Türklerin de Latin harflerini kullanmamıza müsaade bahşeder bir fetva veriniz ricasını serdedeceğim. 

Hayır

Fransızlar ne kadar az Arap iseler

Biz de o kadar az Arabız. 

(Hürriyet-i Fikriye Mart- Nisan 1914)

Kılıçzade Hakkı beyin böyle bir makale yazması 

Tarih açısından çok önemlidir. 

Çünkü 

Osmanlı Zamanında 

Böyle Bir Makaleyi Yazmak 

Yürek İsteyen Bir İşti. 

Bu Bile Harf Devrimin 

1 Günde Yapılmadığının İspatıdır

Sonunda harf sorunuyla ilgili somut adımı atan kişi Enver Paşa olmuştur. 

1913 yılında orduda harflerin ayrı yazılmasına karar vermiştir 

“Hatt-ı Cedid”, “Ordu Elifbası” “Enveriye yazı” gibi 

İsimlerle adlandırılan bu yazı emri 

Tüm ordu komutanlıklarına bildirilmiş 

Fakat 1. Dünya savaşında ordu kademesinde 

Emir- komuta zincirini yavaşlattığı için 

Bu yazı şekli terk edilmiştir.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Son olarak Osmanlı’da okuma yazma oranı yüzde kaçtı? 

Sorusuna net bir cevap vermek istiyorum.

 Bu konuda tarihi belgeler mevcuttur. 

28 Ekim 1927 tarihli nüfus sayımında 

“28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül 3, Usuller Kanun ve Talimatnameler Neticelerin Tahlili” isimli çalışmada 

Arap harfleri ile okuma yazma oranının erkeklerde yüzde 12,99 

Kadınlarda ise yüzde 3,67 dir.

Toplamda ise okuryazar oranı yüzde 8.61dir. 

7 yaş üstü dikkate alındığında bu oranlar

Erkeklerde yüzde 17,42 

Kadınlarda ise yüzde 4,63 toplamda da yüzde 10,58 idi.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Osmanlı’nın 70 yıl çözüm aradığı bir sorun için 

Bugün “Atatürk bizi 1 gecede cahil bıraktı” demek boş laftır. 

Çünkü dedelerimiz de cahildi. 

Okuma- yazma bir grup azınlığın ayrıcalığındaydı.

Tarihte hiçbir şey 1 günde olmaz. 

Her devrimin bir fikir gelişimi, birikimi vardır. 

Harf devrimi

Osmanlı’nın düşündüğü ama cesaret edemediği

Atatürk’ün ise 

“Bu iş ya 3 ayda olur ya da hiç olmaz” diyerek gerçekleştirdiği devrimdir.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Latin alfabesinin kabul edildiği 1928 yılından sonra 

Türkiye'den Yunanistan'a mübadele ile 

1923 den beri gitmekte olan Ortodoksların sayısında normalin üstünde artış görülmüş

1930 yılında da mübadele tamamlanmış

Toplam 1.200.000 Rum Yunanistan'a gitmişti.

2.000 yıllık yunan - Latin harf savaşındaki harf devrimi 

Türkiye'deki Müslümanlardan çok Rumları (ve Yahudileri) kızdırmıştı.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Tanzimat Dönemi'nde yazı konusunda bir uyanış başlamıştı. 

Arap harflerinin öğrenilmesi ve kullanılmasının zor olduğu ortaya atılmış

Osmanlı aydınları arasında yazı konusunda bir tartışma başlamıştı. 

Topluma yenilikçi bir eğitim sistemi verilmek istenmiş

Böylece Rüştiye Mektepleri gibi modern tarzda eğitim veren okullar açılmıştı. 

Çağdaş eğitim verildiği vakit 

Arap harflerini öğretmenin ne kadar zor olduğu anlaşılmıştır.

Aynı zamanda o zamanlar gazeteciliğin gelişmekte olduğu vakitlerdi. 

Gazete çıkarıp okuyucuya hızlıca haberi ulaştırmak icap ediyordu 

fakat Arap alfabesi mudil olduğundan dizgi işleri yavaş geçmekte

Gazete çıkarmak zorlaşmaktaydı. 

Artık eğitimcilerin yanında 

Gazeteciler de yazı konusunda kafa yormaya başlamışlardı.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Kırım Savaşı sırasında

1855 yılında telgraf telleri Avrupa’dan İstanbul’a ulaşmıştı. 

Ama Arap harfleriyle Türkiye’den yurt dışına Türkçe telgraf çekilemiyor

Yurt dışından Türkçe telgraf alınamıyordu. 

Çünkü telgraf alfabesi

Latin alfabesi temeline dayanıyordu.

(Ve bunun gibi bir çok askeri ve diplomatik zorluklara yol açmıştı Arap alfabesi)

1850’lerden yeni Türk harflerinin kabul edildiği 1928 yılına kadar geçen 

78 yıl boyunca Osmanlı Dış İşleri teşkilâtı 

Bütün telgraf yazışmalarını 

Latin harfleriyle yürütmek durumunda kalmıştır.

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Basın 1 Aralık 1928

Devlet daireleri ise 1 Ocak 1929 yılında hepten Latin alfabesine geçti. 

3 Kasım 1928'de ise konu hakkında yasa "Resmî Gazete"de yayınlanıp yürürlüğe girdi. Yasanın içeriği şu şekildedir:

Madde 1- Arap harfleri yerine Lâtin esasından alınan Türk Harfleri Kabul edilmiştir.

Madde 2- Kanunun yayın tarihinden itibaren devletin bütün daire ve müesseselerinde ve bütün şirket cemiyet ve hususi müesseselerde Türk harfleriyle yazılmış olan yazıların muameleye konulması mecburidir.

Madde 3- Devlet dairelerinin her birinde Türk harflerinin uygulanma tarihi 1929 Ocak ayının birinci gününü geçemez. Tahkik evrakı ve fezlekesi ve ilâmlar ve matbu muamelât cetvel defterleri, kayıtları ve senetleri, nüfus evlenme cüzdanları ve kayıtları, askerî kimlik ve cüzdanları 1929 Haziran başından itibaren Türk harfleri ile yazılacaktır.

Madde 4- Eski harflerle yapılan halk başvurularının kabulü 1929 Haziran’ının birinci gününe kadar yapılabilir. 1928 Aralık başından itibaren Türkçe her türlü özel veya resmî levha, tabela, ilâm ve sinema yazıları ile kezalik Türkçe özel veya resmi her türlü gazete, risale ve mecmuaların Türk harfleriyle basılması ve yazılması mecburidir.

Madde 5- 1929 Ocak başından itibaren Türkçe basılacak kitapların Türk harfleriyle basılması mecburidir.

Madde 6- Resmî ve özel bütün tutanaklarda, 1930 Haziran başına kadar, eski Arap harfleri stenografi gibi kullanılabilir. Devletin bütün daire ve müesseselerinde kullanılan kitap, kanun talimatname, defter, cetvel kayıt sicil gibi matbualar 1930 Haziran başına kadar kullanılabilir.

Madde 7- Para ve hisse senetleri ve bonolar ve çekler ve tahviller ve pul ve sair kıymetli evrak ile hukukî mahiyeti haiz bütün eski vesikalar değiştirilmedikleri müddetçe geçerlidirler.

Madde 8- Bütün bankalar, imtiyazlı ve imtiyazsız şirketler, cemiyetler ve müesseselerin bütün Türkçe muamelelerine uygulanması 1929 Ocak ayının birinci gününü geçemez… Bunlar ellerinde mevcut eski Arap harfleriyle basılmış matbuaları 1930 Haziran başına kadar kullanılabilirler.

Madde 9- Bütün mekteplerin öğretiminde Türk harfleri kullanılır. Eski harflerle basılmış kitaplarla öğretim yapılması yasaktır.

Böylece 

Türk Harf Devrimi 

Tamamlanmış Oldu

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Yeni Türk alfabesinin geniş kitlelere yayılması amacıyla 

1 Ocak 1929 günü Millet Mektepleri açıldıBir eğitim seferberliği başladı.

5 yılda (1929 başı - 1933)

Latin alfabesinin öğrenim kolaylığı sayesinde 

3 milyon kişiye okuma-yazma öğretildi.

Harf Devrimi öncesi 1 milyon 100 bin olan okuryazar sayısı

Harf Devrimi'nden sonra 3'e katlandı

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

Blog dan Daha Farklı 

Derlemeye Ulaşmak İçin 

Aşağıdaki Link Adresine

Tıklayabilirsiniz 

https://xtarik.blogspot.com/