Para ve Ağırlık

Para ile imanın kimde olduğu bilinmez

Para parayı çeker
Parasız pazara, kefensiz mezara gidilmez
"Para, zenginler için bir süs, fakirler için bir ihtiyaç, akıllılar için bir araç ve aptallar için bir fetiştir."

Para ile bir sürü deyim ve Atasöz var

Tüm eşitsizliğin ve sömürünün kaynağı para

O zaman bu parayı biraz inceleyelim

Tarık Başçıl  _   14 Mart 2025

Not: 

Kırmızı yazılı kelime gördüğünüzde tıklar iseniz

Sizi "Vikipedi" e yönlendirir

Onun hakkında daha fazla bilgiye ulaşmış olursunuz

★★★★★★★★★★★★★★

Para birimi ile terazi arasında ilişki var.
Türk Lirası, İtalyanların zamanında kullandığı Liret teriminden gelir.

Liret, Latince terazi anlamına gelen Libra kelimesinden türemiştir.

İngilizler ağırlık ölçüsü olarak Pound‘u kullanır

Bu ağırlık birimin kısaltması lb olup libra pondo ifadesinden gelir.

Libra: Terazi
Pondo: Ağırlık

Geçmişte gümüş paralar büyük ödemelerde kullanılırken Pound cinsinden tartılarak "Pounds of Sterling" şeklinde ifade edilirdi. 

İngiliz para birimi de bu ifadedeki kelimelerden gelmektedir.
Sterlin’in sembolü £ içinden tek çizgi geçen büyük l harfinden oluşur. Libra’nın l’si.

Terazi / ağırlık birimi ilişkisi Alman Mark’ında da mevcut. 

Marc/mörk ağırlık biriminden para birimlerinin ismi türemiştir.

Eskiden paralar altın, gümüş gibi materyallerden yapıldığı için değerleri ağırlıklarıyla belirlenirdi. 

Yani söz gelimi bir Sterlin metal parasının ağırlığı 33 gramdı.

Bu yüzden paralar kuyumculuk ve dolayısıyla bankacılık ortamlarında tartılır, doğru ağırlıkta oldukları teyit edilirdi. 

İsimlerindeki ağırlık birimleri bu nedenle verilmiştir.
Bazen bu altın ve gümüş paralar insanlar tarafından kenarlarından yonga kaldırarak “bozulurdu”. 

“Para bozmak” ya da “Bozuk Para” terimi de buradan gelir. 

Bunu engellemek için darphanelerde paraların kenarlarına şekiller tırtıklar yapılırdı. 

Metal paraların kenarlarındaki tırtıklar da buradan gelir.

Ağırlık olan pound ve libra da gerçekten para biriminin temsil ettiği gümüşün ağırlığı yani yaklaşık 450 grama karşılık gelir.

Geçmişte özellikle Osmanlı zamanında hazinedeki altın ve gümüş azalınca paraların ayarı düşürülmeye başlanmış ve bu da paranın değer kaybına yol açmış. 

Tıpkı günümüzde karşılıksız yeni para basılması gibi. 

Bu nedenle akçe hızla değer kaybedip yerini gross'a yani kuruş'a bırakmış (Eski alman devletlerinde kullanılan Groschen aynı zamanda).

Sonraki yıllarda Osmanlı kuruşu yine benzer sebeplerle devalüe edilip değer kaybedince bu sefer yerine İtalya devletlerinin kullandığı Libra ya da Liret Türk ekonomisinde kullanılmaya başlanıyor.

Yani en başından beri para hep 450 gramlık altın ya da gümüşe karşılık geliyormuş.

Kuruş’un kelime kökeni: "Denarius Grossus" yani "kalın dinar". 

12 gümüş dinara karşılık gelen para. 

Daha sonra Roma'dan kalma denarius gitmiş, Sadece grossus kalmış.

o da Almanca'da grosch (ya da çoğulu groschen)

Sonra Türkçede ğuruş, en sonunda da kuruş.

Kuruş lira'nın 100'de birlik birimi değil

Kendi başına bir para birimiymiş başlangıçta.

Hem para hem de ölçü birimi olan dirhem de Yunan drahmi'den gelir.

Osmanlıcaya Farsçadan

Farsçaya Arapçadan

Arapçaya da Yunancadan geçmiş.

Dirham, dirhem veya dirhm gümüş bir madeni paraydı

Hala birçok Arap ülkesinde kullanılmakta olan bir para birimidir. 

Aynı zamanda ilgili kütle birimidir. 

Adı, eski Yunan para birimi olan drahmiden türemiştir

Dirhemin kökeni: "Bir avuç, el dolusu".

★★★★★★★★★★★★★★

Etimoloji;
Para sözcüğü Türkçeye, Farsça Pâre (Küçük Parça) sözcüğünden geçmiştir

★★★★★★★★★★★★★★

Paranın dört temel işlevi vardır
1. Paranın değişim aracı işlevi: 

Para bir hak ölçüsüdür. 

Altın karşılığı para kullanan bir devlet ne kadar para basarsa Merkez bankasına o değerde Altın stoklaması veya koyması lazımdır.

Günümüzde Türkiye herhangi bir karşılığı olmayan "fiyat" sistemine dahildir.

Paranın ticari işlemlerdeki fonksiyonu tam burada ortaya çıkar. 

İki malın değişiminde para, bir üçüncü mal olarak araya girer ve değişim iki bölüme ayırır. 

A malı verilip karşılığında para alınır, başka bir yer ve zamanda ise para verilip B malı alınır.

2. Paranın hesap ve değer birimi işlevi: 

Paranın hesap ve değer birimi olarak işlevi

onun bir değişim aracı olma işlevinden kaynaklanır. 

Farklı malların değişiminde değişim oranları para ile belirlenir. 

Öte yandan para sayesinde iktisadi değerlerin tek bir ölçü birimiyle ifadesi de sağlanır. 

Özellikle işlemlerin kaydının tutulmasında paranın bu işlevi zorunludur.

3. Paranın değer biriktirme ve spekülasyon işlevi: 

Para, arz ve talebin rahatlıkla karşılanmasını sağlar. 

Sermaye birikimi ve yatırım aracı olarak da kullanılır.

4. Paranın bir iktisat politikası aracı olması işlevi: 

Gelişmiş bir para ekonomisine sahip ülkelerin para otoriteleri 

20. yüzyılda sıklıkla

Faiz oranları ve para arzını kontrol etmek yoluyla

Paranın bir iktisat politikası aracı olarak kullanmışlardır.

★★★★★★★★★★★★★★

Ayrıntılı okumak isteyenleri için 

Paranın tarihi gelişimi

Bugün neredeyse uğruna yaşadığımız paranın tarihi, yaklaşık 4000 yıl öncesine kadar uzanıyor ve zaman içinde farklı formlarda ortaya çıkıyor.

Sümer taş tablet. MÖ 2400-2200

Günümüzde para kavramını sayılarla düşünme eğilimindeyiz

Fakat aslında paranın tarihini anlamamıza yardımcı olan şey yazılı sözcükler. 

Yazı ilk icat edildiğinde, o dönemde yaşayan insanlar kendi halklarının hikayeleri hakkında mı, yoksa şiirler mi yazdı? 

Cevap ikisi de değil. 

Yazı, temel olarak bürokrasi için kullanıldı.

Mezopotamya’da bulunan bu kil tablet

2500 yıl önce, 22,000 kilo arpa, 7 kilo yün ve 15 litre yağ ile bir arazi satın alan Tupsikka adında bir kişiyi anlatıyor.

İşçilere birayla yapılan ödemeyi gösteren 

Kil tablet. (MÖ 3100-3000)

Bu kil tablet ise ondan bile eski. 

Hatta dünyanın herhangi bir yerinde bulunan en eski yazılardan biri sayılıyor. 

Milattan önce 3100 ila 3000 yıllarında Mezopotamya’da yazılmış olan bu tablette

İşçilere günlük erzakları dahilinde verilen bira kayıtları yazıyor. 

Sümer şehri Uruk’ta bulunan tablette

Bir kaseden yemek yiyen insan imgesi “Yemek Tayını”, koni şeklindeki bir kap da “Bira” anlamına geliyor.

Tablet üzerinde dağınık olarak bulunan yarım daire şekilli çizikler de

Belirli bir işçinin aldığı bira miktarını gösteriyor. 

Tüm bunlar bu tableti dünyanın bilinen en eski maaş çeki yapıyor ve işçi ve işveren kavramının 5.000 yıl öncesinde bile tanıdık bir kavram olduğu anlamına geliyor. 

Bu maaşlar, daha itaatkar olsunlar diye işçileri sarhoş tutmak için değildi. 

Antik dünyada bira, nişastalı ve doyurucu bir içecekti

Bir öğün olarak da kullanılabilirdi. 

Bu kil tablet biranın sevilen bir içecek olduğunu göstermesinin yanı sıra

İşçi ve işveren arasındaki ekonomik ilişkinin de çoktan kurulduğunu gösteriyor.

Birayla maaş ödemek sadece Mezopotamya’ya özgü bir şey de değildi. 

Antik Mısır’da insanların yaptıkları işlerin karşılığı olarak bira aldığına dair kayıtlar var. 

Piramitleri inşa eden insanlar için bu ödeme günlük 4-5 litre bira civarındaydı.

Bira ile ödeme yapılması güzel bir fikir gibi gözükebilir

Ancak her zaman için pratik bir çözüm değildi. 

Alım satım işlemlerine yardımcı olmak için

Bazı Akdeniz krallıkları aynı ağırlıkta yapılmış metal parçaları vermeye başladı.Elektrum Sikke. 

Lidya. MÖ 7. Yüzyıl.

Yukarıdaki örnek;

2.500 yıl önce Lidya Krallığı’nda (Günümüzde Türkiye’de bulunuyor) basılan, dünyanın bilinen ilk sikkelerinden biri. 

Doğal olarak oluşan altın ve gümüş alaşımı olan elektrumdan imal edilen bu düzensiz şekilli paralar

Belli bir ağırlık standartına uygun olarak basıldı

Ağırlık ve saflığının garantisi olarak kullanılan sembollerle damgalandı. 

Paktalos Irmağı’nın (Sart Çayı) alüvyonlarında bulunan altın-gümüş karışımı “Elektrum” madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığı’nın simgesi olan aslan başı bulunuyordu. 

İlk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştı. 

Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektrum yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı, Kral Kroisos (Karun) zamanında ortaya çıkmıştı.

Bahçıvan küreği şeklindeki bronz para

Çin. MÖ 5. Yüzyıl

Yaklaşık olarak aynı dönemlerde

Çin’de de ilk kez sikkeler görülmeye başlandı. 

Çin’de ortaya çıkan bu sikkeler

Tarım aletleri şeklinde yapılıyordu. 

Örneğin fotoğrafta gördüğünüz

Bahçıvan beli şeklindeki bir para. 

Ayrıca bu paraların üzerinde

Bir coğrafi alana

Gruba veya ağırlığa işaret eden yazıtlar vardı.

Brutus ve iki hançer arasında Pileus’un yer aldığı gümüş sikke

Roma Cumhuriyeti. MÖ 43-42

Baskının icadından önce

Madeni para büyük bir kitlesel iletişim aracıydı. 

Milattan önce 44 yılında Julius Caesar’ın öldürülmesinin ardından, ona ihanet eden Brütüs doğrudan halka hitap etmek için kendi paralarını bastırdı. 

Bu paralar bir yüzünde kendi portresi, diğer yüzünde Pileus şapkası (kurtuluş ile ilişkili bir örtü) ile birlikte iki hançere sahipti. 

Bu ikonografinin altında ise EID MAR

Yani “Mart ayının ortası” yazıyordu. 

Söz konusu sikkeler, Julius Caesar’ın suikastini ve komplocuların, Roma halkının tiranın zulmünden kurtuluşu olarak gördükleri günü kutluyordu.

Roma İmparatoru Claudius’un altın aureus madalyonu

Roma. MS 46-47

Bu bozuk para Roma imparatoru Claudius’un İngiltere’ye karşı zaferini kutluyor. 

Sikkenin arka yüzünde ata binen İmparator Claudius, zafer takının üstünde betimlenmiş. 

Antik Romalılar bu zafer taklarını, zafer kazanmış generalleri için yapıyorlardı. 

Zafer takının üstünde yazan DE BRITANN, “Britanyalılara karşı zafer” anlamına geliyor.

Büyük Ming Sirkülasyon Hazinesi olarak bilinen bir banknot

Çin, 1375

Sikkeler birçok yönden iyiydi

Ancak 1000 yıl önce Çin’de kağıt paranın keşfedilmesi

İnsanlık tarihinin gerçek devrim yaratan icatlarından biriydi.

Fotoğraftaki kağıt para, 1.000 şehir sikkesi değerinde. 

Paranın üstünde, her birinde 100’er tane sikke olan 10 tane sikke kümesi bulunuyor. 

1.000 adet madeni sikke 1.5 metre uzunluğunda ve yaklaşık 3 kg ağırlığında olurdu

Yani bunun bir kağıt para olması işleri çok daha kolaylaştırmıştı.

Bununla birlikte kağıt paranın üstünde, sahtekarlık yapacakların suçları için cezalandırılacağını belirten sert bir uyarı da bulunmaktaydı.

50 Notgeld. Müritz, Almanya

1922’de basıldı.

Çağlar boyunca fiziki para ile ilgili sorunlardan biri de bazen çok fazla, bazen de yetersiz olmasıydı. 

Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan madeni para sıkıntısı

Birkaç Avrupa ülkesindeki kasaba ve bölgelerde küçük miktarlarda yerel kağıt paralar basmaya teşvik etti. 

Almanya’da basılan bu Notgeld (acil durum parası)

Çok çeşitli tasarımları için bu paraları değerlendirecek koleksiyoncularla popüler hale geldi

1920’lerde bu küçük kağıt paralar

Harcamaktan ziyade koleksiyonculuk için çok sayıda üretildi. 

Paralar üzerine yapılan tasarımlar

Savaş zamanı propagandasından yerel manzaralara ya da folklor sahnelerine kadar oldukça çeşitliydi. 

Örneğin fotoğraftaki bu özel örnek

Baltık denizindeki Alman sahil beldesi Muritz’i tasvir ediyor.

100.000.000.000.000.000 Macar pengő banknotu

Macaristan, 1946

100.000.000.000.000.000 pengő değerindeki Macar kağıt parası, şimdiye kadar bir banknotta verilen en büyük değere sahip. 

1946 yılının Ocak ayında basılan bu banknot, her 15 saatte bir ikiye katlanan hiperenflasyon dönemi sırasında basıldı.

Bakır levha parası

İsveç, 1658

Kağıt para ve sikkeler taşınabilir oldukları için uygun gözüküyor, ancak para için konu her zaman bu değildi. 

14 kilogram ağırlığında ve 65,5 cm’den uzun olan 

17. yüzyıla ait İsveç levha parası aslında bir madeni sikke

Ülkenin geniş bakır kaynakları kraliyet hazinesini şişirmişti ve uluslararası bakır fiyatlarında olası bir düşüş korkusundan dolayı

İsveç, bakır para biriminin oluşturulmasında kendi üretiminin çoğunu emmeyi hedefliyordu

Ancak bakır bolluğu, büyük miktarlar haricinde çok değerli olmadığı anlamına geliyordu. 

Danimarkalı bir ziyaretçi, bu uygulamayı şöyle anlatıyordu: 

“Birçok insan parasını bir iple bağlayarak sırtında taşıyor, diğerleri kafasının üstünde taşıyordu. Büyük meblağlar ise vagonlarda taşınıyordu.”

Taş para

Yap, Mikronezya, 1900-1940.

Pasifik adası Yap’ta yapılan bu taş halka (rai)

Neredeyse yarım metre çapında ve oldukça büyük görünüyor. 

Ancak 3 metre genişliğe kadar büyüyebilen diğer örneklere kıyasla aslında küçük sayılır.

Ünlü İngiliz ekonomist John Maynard Keynes paraya karşı büyülenmişti. 

Keynes, Yap adası sakinlerini, “Para hakkındaki düşünceleri, muhtemelen tüm ülkelerin insanlarından daha felsefi olan insanlar.” olarak tanımlıyordu.

İçi sikke dolu bir kap.

Modern bankalardan önce

Güvende tutmak için paranızla ne yapabilirdiniz? 

Binlerce yıl insanlar paralarının güvencesi için onları sakladı 

Ya da toprağa gömdü. 

Bu yöntem, genellikle değerini koruyan altın için işe yaradı.

Fotoğraftaki kap

1911 yılında bulunduğu zaman, boyun kısmında iki adet bronz sikke vardı. 

Bu bronz sikkeler, kabın içindeki sikkelerin gerçek değerini saklamak için stratejik olarak konmuştu. 

Kabın içinden, Antik Roma dönemine ait tam 160 altın sikke çıktı.

Değerli paralar, genellikle daha sonra geri gelip tekrar almak için gömüldüyse de, bazen de farklı nedenler yüzünden gömüldü. 

Paranın birincil işlevi ekonomik olsa da, yüzyıllar boyunca maneviyat ve sadakat fikirleriyle birleşti.

Budist vazo

Wardak, Afganistan, MS 178

Fotoğraftaki Afganistan’da bulunan ve içi bronz sikkelerle dolu olan vazo, Buda’ya adak olarak gömülmüştü. 

Vagramarega adındaki bir adam, daha sonra tekrar almak için değil, kendisi ve ailesinin menfaati için böyle bir gömme işlemi yapmıştı.

Bank of Americard kredi kartı

ABD, 1966

Yaklaşık 50 yıl önce

Paranın tarihinde bir başka büyük değişim meydana geldi. 

İlk kredi kartları 1958’de Bank of America tarafından çıkarıldı. 

Banka, bu yeni ödeme şeklini tanıtmak için Kaliforniya’nın Fresno şehrindeki her müşteriye talep edilmeden bir plastik kart gönderdi.

1966 ile 1970 yılları arasındaki dönem, potansiyel kullanıcılara gönderilen 100 milyon kredi kartı sayesinde

‘büyük kredi kartı yarışması’ olarak biliniyor. 

1967 yılında Chicago’daki bazı insanlar

Kendilerine 15 ayrı kredi kartı gönderildiğini bildirdi.

Mondex kart nakit transfer makinesi

Taşınabilir kart okuyucu. İngiltere, 1995

Elektronik ödeme üzerine yapılan ilk deneyler 1990’lı yıllarda gerçekleşti. 

Mondex elektronik ödeme sistemi

1995 yılında Swindon kasabasında denenerek madeni para ve banknotlara alternatif olarak tanıtıldı. 

Belki de Mondex zamanından önce piyasaya sürülmüştü. 

Denemeler, hizmetin ülke çapında başlatılmasına gerek kalmadan sona erdi. 

Fakat sonraki yıllarda bu sistem de değişti

Bugün birçok ülke, elektronik olarak ödeme yapıyor.

Blog dan Daha Fazla Bilgiye Ulaşmak İçin

Aşağıdaki Link Adresine Tıklayabilirsiniz

https://xtarik.blogspot.com/